Сайн байна уу?

Сайн байна уу эрхэм биологичидоо? Өчүүхэн миний бие энэхүү блогийг Монголын Гардалавчтан Судлах Төвөөс эрхлэн өөрийн орны болон дэлхийн гардалавчтаны талаарх мэдээ мэдээллийг та бүхэнд хүргэх, санал бодлоо солилцож байх зорилгоор үүсгэж байна.

 

Монголын Гардалавчтан Судлах Төв ТББ

САРЬСАН БАГВААХАЙ (ГАРДАЛАВЧТАН) ГЭЖ ХЭН БЭ?

САНАА МУУТ ЯВАН ХАТДАГ

САРЬСАН БАГВААХАЙ НАРАНД ХАТДАГ гэсэн ардын зүйр үг бий. Сарьсан багваахай нь нисэх чадвартай, өвөрмөц онцлогтой хөхтөн (сүүгээр бойжигч) амьтан юм. Ñàðüñàí áàãâààõàéн гол онцлог нь түүний чих бас далавч юм. Далавч íü эрхийнээс бусад бүх хуруу, хөл, сүүлийг холбосон арьстай байдаг. Ихэн сарьсан багваахай өдөр шөнийн алинд ч маш муу хардаг. Мөн сарьсан багваахайн өөр нэг онцлог нь түүний сонсгол бөгөөд чихний дэлбэ их том учраас маш сайн сонсголтой байдаг. Хүн 20-20000 гц (герци) давтамжтай дууг сонсох чадвар байдаг бол сарьсан багваахай 100-120000 гц давтамжтай дууг сонсох чадвартай. Өөрөөр хэлбэл сарьсан багваахайн нүдийг түүний чих нь орлодог. Сарьсан багваахай нь та бидэнтэй яг адилхан сүүгээр бойжигч амьтан бөгөөд бүрэнхий, шөнийн амьдралтай. Яагаад гэвэл өдөр наранд гарвал далавч нь хатаад үхэх учраас харанхуй бүрэнхийд идэвхтэй амьдардаг. Багваахай жилд нэг удаа, хаврын улиралд 1, заримдаа 2 зулзага төрүүлдэг. Зулзаганы нүд аниастай байх ба шүдээрээ эхийнхээ биед бэхлэгддэг. Улмаар маш түргэн бойжиж зуны сүүлчээр бие гүйцдэг. Үр зулзагаа сүүгээр хооллодог. Сарьсан багваахай нь намрын улиралд хоол тэжээлийн зүйл ховордмогц ичээнд орж, дараа оны хавар ичээнээс гардаг. Сарьсан багваахай байгальд дóíäæààð 15-20 íàñладаг.  

 

МАНАЙ ДЭЛХИЙ ДЭЭР ХЭДЭН ЗҮЙЛИЙН САРЬСАН БАГВААХАЙ БАЙДАГ ВЭ?

Äýëõèé äýýð 1116 ç¿éëèéí сарьсан багваахай байдаг бөгөөд энэ нь дэлхийн íèéò сүүгээр бойжигч амьтдын äºðºâíèé íýã хувийг ýçýëæ áàéíà. Харин Ìîíãîë îðîíä 20 ç¿éëийн сарьсан багваахай áàéдаг.

САРЬСАН БАГВААХАЙ ХААНА АМЬДАРДАГ ВЭ?

Сарьсан багваахай нь манай дэлхийн далайн зарим арал, Арктик болон Антарктид тивээс бусад бүх газарт тархан амьдардаг. Ñàðüñàí áàãâààõàé íü элдэв хэв шинжийн ой, голын шугуй, модны хонгил, агуй, модон болон бетон гүүр, малын хашаа, саравч, байшин барилгын хана, дээвэр зэрэг олон газар орогнон амьдардаг.

САРЬСАН БАГВААХАЙ ЮУ ИДДЭГ ВЭ?

Ихэнх сарьсан багваахай нь загас, гүрвэл, мэлхий, шувуу, жимс, цэцгийн тоос, бал зэргээр хооллодог. Мөн зарим зүйл нь амьтны цусаар хооллодог. Харин манай оронд тархсан бүх сарьсан багваахай шавжаар хооллодог.

САРЬСАН БАГВААХАЙ ХҮНИЙ БИЕД НААЛДДАГ УУ?

Сàðüñàí áàãâààõàé шºíèéí õàðàíõóéä õîîë òýæýýëýý áàðèæ èäýõ ãýæ ñ¿ð ñàðõèéí íèñ÷ ÿâàõäàà çàðèì õ¿íèéã àéëãàæ öî÷îîñîí òàë áайдаг л áàéõ. Ү¿íýýñ íü улбаалан öàãààí õóâöñàíä íààëääàã ãýõ ìýò öóó ÿðèà та бидний дунд түгэн дэлгэрсэн áîëîâ óó. غíº, á¿ðýíõèéä òîä õàðàãääàã ãýðýë áîëîí öàãààí ºíãèéí ç¿éëä ÿëàà, øóìóóë èë¿¿òýé øàâäàã, болохоор ñàðüñàí áàãâààõàé òýäíèéã идэх ãýæ ë гэрэлтэй газар болон öàãààí цайвар õóâöàñòàé õ¿íий îéð орчим нисдэг áàéна. Сарьсан багваахай хүний биед наалддаггүй.  

 

САРЬСАН БАГВААХАЙН АШИГ ТУС БА ХОР ХӨНӨӨЛ

Манай дэлхий дээр тархан амьдарч буй бүх амьтан ямар нэгэн ач холбогдол, хор нөлөөтэй байдаг билээ. Сарьсан багваахай нь ÿëàà, øóìóóë, цох, аалз, эрвээхий зэрэг олон зүйлийн õºäºº àæ àõóéí õîðòîí øàâжаар хооллож тэдний тоо толгойн хэт олшролыг зохицуулдаг ач холбогдолтой амьтан юм. Бие гүйцсэн нэг сарьсан багваахай хоногт 1000 шумуул иддэг байна. Өөрөөр хэлбэл та бидний тариалж ургуулсан үр тариа, жимс ногоог хортон шавжинд идэгдэхээс хамгаалдаг гэсэн үг. Мөн өмнөд Америкт тархан амьдардаг нисдэг үнэг нэртэй сарьсан багваахай (десмодус) нь хүн, амьтны цус сордог. Энэ сарьсан багваахай шөнө болмогц унтаж байгаа амьтанд довтолж хурц шүдээрээ хаздаг. Хазсан газраас гоожсон цусыг сорж хооллодог. Десмодус бол хөших өвчин, галзуу (rabies), хумхаа зэрэг өвчин тараагч хор хөнөөлтэй, аюултай амьтан юм.       

2011-2012 оныг НҮБ-аас гар далавчтаны жил болгон зарлажээ.             Ихэнх хүмүүс сарьсан багваахайн талаар áóðóó, òàøàà ìýäýýëýëòýé áàéäаг ба тэднийг ñàíààíäã¿é áîëîí ñàíààòàéгаар олноор нь àëæ óñòãàдаг. Мөн дэлхийн байгаль цаг уурын өөрчлөлт, амьдрах орчны хомсдол зэргээс үүдэн òîî òîëãîé íü ñ¿¿ëèéí арваí æèëä ýðñ áóóð÷ áàéíà. Ойролцоогоор дэлхийн нийт гар далавчтаны зүйлийн 25% нь устаж мөхөх аюул нүүрлээд байгаа бөгөөд тэдний 44 зүйл нь эрс ховордсон магадгүй хүний оролцоо, тусламжгүйгээр амьдарч чадахгүйд хүрээд байна. ͯÁ-ààñ 2011-2012 îíûã сарьсан áàãâààõàéí æèë (YEAR OF THE BAT) áîëãîí çàðëàæ, òóñ æèëèéã òîõèîëäóóëàí áàãâààõàéã ñóäëàõ, õàìãààëàõ, ñóðãàëò ñóðòàë÷èëãààíû àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõаар төлөвлөжээ.

МОНГОЛ ОРНЫ САРЬСАН БАГВААХАЙ ХАМГААЛАЛ (BAT CONSERVATION IN MONGOLIA)

Áèä Улаанбаатар хотоос баруун зүгт 95 километр, Төв аймгийн Алтанбулаг, Аргалант, Баянхангай сумын нутагт орших Õóñòàéí байгалийн цогцолборт газарт 2011 оны 7 дугаар сараас эхлэн “ХУСТАЙН БАЙГАЛИЙН ЦОГЦОЛБОРТ ГАЗРЫН ГАР ДАЛАВЧТАНЫ СУДАЛГАА” нэртэй гэрээт судалгааны төслийг амжилттай õýðýãæ¿¿ëж эхлээд байна. Бид ãàð äàëàâ÷òàíы çóðãààí ширхэг хиймэл ¿¿ð (Artificial nest) хийж Хустайд áàйðшуулñàí. Ýнэ ажил нь Хустайд төдийгүй Монгол оронд анх удаа хийгдэж буй судалгааны ажил юм.

 

  

Зураг 1. Бидний хийсэн гардалавчтаны хиймэл үүр

ТА САРЬСАН БАГВААХАЙГ ХАМГААЛАХАД ЯМАР ТУС ХҮРГЭЖ ЧАДАХ ВЭ?

Манай орны гол мөрөн, нуур, цөөрөм, áóëàã, øàíä дэлхийн дулаарал (Global warming), õ¿íèé áóðóóтай ¿éë àæèëëàãààíààñ үүдэн олноор ширгэж байна. Энэ нь та бидний амьдрал, цаашилбал улс орны эдийн засаг, биологийн олон янз байдал зэрэгт сөргөөр нөлөөлөх хэмжээнд хүрч байна. Сарьсан багваахай нь ү¿ðëýõ îð÷èí õîмс учраас ихэвчлэн хүний бүтээсэн áàéøèí барилга, õàøàà, ñàðàâ÷, гүүр зэрэгт ¿¿ðëýí àìüäðàõ íü ýëáýг. Сарьсан багваахайн амьдралд ус маш чухал байдаг. Иймээс булаг шандны эхийг хашиж хамгаалах, сарьсан багваахай амьдарч буй газрûã èëð¿¿ëýх улмаар ìóõàð ñ¿ñýã áèøðýëдээ хөтлөгдөн àëæ óñòãàõã¿é áàéõ, гэр бүл, хамаатан садан, найз нөхөддөө сарьсан багваахайн ач холбогдлыг тайлбарлаж ойлгуулах  зэрэг нь та бидний энэ амьтныг хамгаалахад хийж чадах хамгийн энгийн хирнээ АМАРХАН арга юм. Хэрвээ сарьсан багваахай танай байшинд үүрлэсэн бол эрхэм, ухаант хүн ( Homo sapiens) та бидэнд дараах хаягаар хандана уу. Сарьсан багваахайд туслах хаяг:

1.    Монголын Гардалавчтан Судлах Төв, Bats Research Center of Mongolia/groups/Facebook j_ariunbold@yahoo.com, dmunkhnast@gmail.com, 99161277, 88007173

2.    Монгол Улсын Боловсролын Их Сургууль, Байгалийн ухааны сургууль, Амьтан судлал, Экологийн тэнхим